หากมีโอกาสได้ไปกราบสักการะเจ้าพ่อพญาแล สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เป็นมิ่งขวัญของชาวจังหวัดชัยภูมิ ณ ศาลเจ้าพ่อพญาแล บริเวณสวนสาธารณะหนองปลาเฒ่า เชื่อว่าท่านจะได้สัมผัสกับความศักดิ์สิทธิ์ของเจ้าพ่อพญาแล เจ้าเมืองคนแรกที่สร้างบ้านแปลงเมือง ก่อเกิดเป็นเมืองชัยภูมิ ที่ประดิษฐานอยู่ใจกลางศาลฯ ตลอดจนความร่มเย็นในอาณาบริเวณนั้น อีกหนึ่งสิ่งที่ผู้เขียนสัมผัสได้ คือ ความศรัทธา ความเชื่อ ความจงรักภักดี ตลอดจนความกตัญญูของสาธุชน ที่หลั่งไหลมาจากทั่วทุกทิศานุทิศเพื่อมากราบสักการะและขอพร ขอความเป็นสิริมงคลและความร่มเย็นเป็นสุขจากเจ้าพ่อพญาแล

เครื่องสักการะที่สาธุชนนิยมนำมากราบไหว้เจ้าพ่อพญาแล ได้แก่ พวงมาลัยดอกไม้สด บายศรีดอกไม้สด ผลไม้สด อาหาร ธูปเทียน และหมากพลู โดยในแต่ละวันพบว่ามีเครื่องสักการะ โดยเฉพาะอย่างยิ่งพวงมาลัยและบายศรีดอกไม้สดจากดาวเรือง ที่เหลือทิ้งจากการสักการะปริมาณโดยเฉลี่ย 80-100 กิโลกรัมต่อวัน และไม่ได้มีการนำไปใช้ประโยชน์ต่อ ทำให้ในทุกวันที่ศาลเจ้าพ่อพญาแลจะมีวัสดุเหลือทิ้งจากการสักการะบรรจุอยู่ในตะกร้าขยะ และถุงดำกองเป็นภูเขาในปริมาณมากที่รอคอยการเก็บขน แม้ว่าเครื่องสักการะเหล่านั้นจะมิได้สร้างผลกระทบต่อสภาพแวดล้อมโดยตรงแบบฉับพลันในบริเวณศาลเจ้าพ่อพญาแลมากนัก หากแต่เมื่อพิจารณาจากปริมาณเครื่องสักการะเหลือทิ้งที่ปะปนกับขยะอื่น ก็น่าพิจารณาว่าพวงมาลัยและบายศรีดาวเรืองที่อุดมไปด้วยความศรัทธาของสาธุชน ได้เริ่มเหี่ยวแห้งตามกาลเวลา และกำลังจะกลายเป็นสิ่งไร้ค่านั้น จะสามารถแปรเปลี่ยนเป็นสิ่งที่ยึดเหนี่ยวความศรัทธาให้คงอยู่ ในขณะเดียวกันก็เป็นสิ่งที่สร้างมูลค่าเพิ่ม และส่งเสริมความยั่งยืนในคราวเดียวกันได้อย่างไร

ดอกดาวเรือง ดอกไม้สีเหลืองชนิดหนึ่ง เป็นพืชเศรษฐกิจที่ปลูกได้ในทุกสภาพพื้นที่และทุกฤดูกาล หาซื้อง่าย ราคาไม่แพง จึงเป็นที่นิยมนำมาใช้ประกอบเป็นเครื่องสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ประโยชน์ของดอกดาวเรืองนอกจากเป็นดอกไม้ที่ให้ความสวยงามแล้ว ยังมีสรรพคุณที่เป็นประโยชน์มากมาย อาทิ กลิ่นฉุนของลำต้นสามารถไล่แมลงได้ ดอกมีสารสำคัญในกลุ่มแคโรทีนอยส์และฟลาโวนอยด์ ที่สามารถนำไปใช้ในอุตสาหกรรมการเลี้ยงสัตว์ และเครื่องสำอาง และในดอกดาวเรืองยังมีสารลูทีนในปริมาณสูง ซึ่งเป็นสารที่ทำให้เกิดสีเหลืองถึงสีแดงที่เป็นแม่สีจากธรรมชาติ (กาญจนา วงศ์กระจ่าง และปณิธาน สุระยศ, 2560)[1] 

สีเหลืองจากดอกเรือง เป็นสีที่ธรรมชาติสรรค์สร้างให้และได้เติบโตเคียงคู่ไปกับภูมิปัญญาการย้อมสีธรรมชาติ องค์ความรู้การย้อมสีธรรมชาติปัจจุบัน ให้ความสำคัญกับการย้อมสีเหลืองจากดอกดาวเรืองมากขึ้น และมีการต่อยอดด้วยการทดลองผสมตัวช่วยติดสี (mordant) ที่จะให้สีเหลืองในเฉดสีที่แตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับชนิดของตัวช่วยติดสี

เฉดสีเหลืองที่แตกต่างกัน ย่อมขึ้นอยู่กับกรรมวิธีการย้อมจากดอกสด-ดอกแห้ง เทคนิคการย้อมธรรมชาติ และตัวช่วยติดสี โดยเส้นใยที่พบว่าสามารถติดสีที่ได้จากดอกดาวเรืองได้ดี คือ เส้นใยธรรมชาติ ได้แก่ เส้นไหม และเส้นฝ้าย

เมื่อได้ลองใช้มือขยำดอกดาวเรืองเบา ๆ ก็พบว่าทั้งมือเป็นสีเหลือง และไม่ง่ายเลยที่จะล้างออกให้สะอาด นั่นแสดงว่าดอกดาวเรืองให้สีเหลืองที่ดี ชัดและคงทน การสะสมดอกดาวเรืองจึงเริ่มต้นขึ้น ด้วยการเก็บจากเครื่องสักการะเจ้าพ่อพญาแลที่เหลือทิ้ง นำมาคัดแยกเอาเฉพาะดอกดาวเรือง ที่ยังมีรูปดอกสวย ไม่มีเชื้อรา นำมาตากแห้ง และใช้ดาวเรืองแห้งย้อมเส้นฝ้ายตามกรรมวิธีการย้อมสีธรรมชาติด้วยการต้ม และใช้ตัวช่วยติดสีคือ เกลือและสารส้ม ผลการย้อมได้สีเหลือง (Tawny Olive) ที่สวยงามและติดทน

ดอกดาวเรืองจากศาลเจ้าพ่อพญาแล จึงกลายเป็นวัตถุดิบในการพัฒนาผลิตภัณฑ์เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม และตอบสนองต่อกระแสผู้บริโภคในกลุ่มรักษ์โลก รักษ์สิ่งแวดล้อมด้วยการบริโภคผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นกระแสการพัฒนาอย่างยั่งยืนที่กำลังนิยมในปัจจุบัน กระบวนการพัฒนาผลิตภัณฑ์เริ่มต้นจากการใช้ฐานทางภูมิปัญญาด้านผ้าและการทอผ้าของชาวชัยภูมิ และการคัดสรรกลุ่มพัฒนาผลิตภัณฑ์ยอดฝีมือของชัยภูมิในการผลิตเส้นฝ้าย (จากอำเภอหนองบัวแดง) การย้อมสีธรรมชาติ และการทอ (จากบ้านโนนเสลา อำเภอภูเขียว) กระทั่งได้ผ้าขิดสีเหลืองทอง ลวดลายกระดุมจีน ที่เป็นเอกลักษณ์ของกลุ่มทอผ้าอำเภอภูเขียว

จากพวงมาลัยที่กำลังจะร่วงโรยด้วยกาลเวลา กลายเป็นวัตถุดิบชั้นดีในการสร้างสรรค์สิ่งสวยงาม ยังคงแฝงไว้ด้วยความศรัทธาและความเป็นสิริมงคลของสิ่งศักดิ์สิทธิ์เจ้าพ่อพญาแล ผ้าขิดสีเหลืองทองนี้จึงเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่าทั้งในมิติของราคา (อันเกิดจากกรรมวิธีและวัตถุดิบทางธรรมชาติ) และในมิติของจิตใจ (เป็นสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจอันเกิดจากความเชื่อมโยงกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์)

ดาวเรืองจากเครื่องสักการะเจ้าพ่อพญาแล มิได้เป็นเพียงดอกไม้สำหรับย้อมสี ทว่าเป็นสัญญะแห่งความศรัทธา ที่ทำหน้าที่เชื่อมโยงระหว่างความศรัทธาและความยั่งยืนเข้าไว้ด้วยกันฉันใด ผ้าขิดดาวเรืองนี้ ก็มิได้เป็นเพียงผลิตภัณฑ์ใหม่ หากแต่เป็นสิ่งที่เชื่อมโยงระหว่างภูมิปัญญาด้านผ้ากับการยกระดับคุณภาพชีวิตของชาวชัยภูมิให้เติบโตอย่างยั่งยืนไปด้วยกันฉันนั้น

 อ้างอิง

[1] กาญจนา วงศ์กระจ่าง และปณิธาน สุระยศ. (2560). การศึกษาผลของวิธีการสกัดและชนิดมอร์แดนท์ต่อคุณภาพของสีย้อมและการศึกษาสารในสีย้อมดอกดาวเรือง. วารสารวิชาการ วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภัฏนครสวรรค์. 9(10): 31-44.